Sloganların Ötesinde Kur'an'ı Anlamak: Bilgi, Bağlam ve Çabanın Zorunluluğu

Son dönemlerde yaygınlık kazanan "Kur'an odaklı düşünce" akımı, beraberinde "Kur'an anlaşılması için hiçbir şeye muhtaç değildir," "İnsanların çoğunluğuna uymayın," veya "Ataları takip etmeyin" gibi çarpıcı sloganlar getirmiştir. Ancak bu sloganlar, Kur'an'ı anlama yolculuğunda çoğu zaman yanıltıcı olmuş ve düşünsel derinliği sığlaştırma riski taşımıştır. Bu makale, söz konusu sloganların, özellikle de "Kur'an yeter" anlayışının neden sorunlu olduğunu ve Kur'an'ı anlamak için neden kapsamlı bir bilgi birikimi ve bağlamsal farkındalığın zorunlu olduğunu ele almaktadır.

Sloganların Yetersizliği ve Tehlikeleri

Sloganlar, doğaları gereği karmaşık düşünceleri basitleştirir. Bir fikrin özünü yakalamaya çalışırken, çoğu zaman onun derinliğini, katmanlarını ve bağlamını göz ardı ederler. Bu durum, özellikle Kur'an gibi derin ve çok katmanlı bir metni anlamaya çalışırken ciddi sorunlar doğurur:

1. Anlamı Sığlaştırma: Sloganlar, düşüncenin karmaşıklığını taşıyamaz ve anlamı yüzeyselleştirir.
2. Zihinsel Tembelliğe İtme: Hazır kalıplar sunarak bireyi daha derinlemesine araştırma ve sorgulama yapmaktan alıkoyar.
3. Bilgiye Düşmanlık: Sloganlara sıkı sıkıya bağlılık, metni anlamak için gerekli olan tarih, dilbilim, sosyoloji gibi diğer bilgi alanlarına karşı bir direnç, hatta düşmanlık yaratabilir.

"Kur'an Anlaşılmak İçin Hiçbir Şeye Muhtaç Değildir" Sloganının Eleştirisi

Bu slogan, ilk bakışta Kur'an'ı yücelten ve onun bağımsızlığını vurgulayan bir ifade gibi görünse de, hem mantıksal hem de Kur'an'ın kendi metodolojisi açısından sorunludur. Anlama eylemi, hiçbir zaman boşlukta gerçekleşmez. Herhangi bir metni, özellikle de ilahi bir metni anlamak, kaçınılmaz olarak belirli araçları ve bağlamları gerektirir:

• Dil Bilgisi: Kelimelerin anlamları, cümle yapıları, fiil kipleri gibi unsurlar olmadan metni doğru yorumlamak mümkün değildir. Örneğin, "kıyamet yaklaştı, ay yarıldı" (Kamer Suresi) ifadesinin geçmişe mi yoksa geleceğe mi işaret ettiği, ancak dilbilgisel analizle anlaşılabilir.
• Kültürel ve Tarihsel Arka Plan: Kur'an, indiği dönemin sosyal, kültürel ve tarihsel gerçekliklerine atıfta bulunur. Kölelik, cariyelik, zıhar (bir tür boşanma yemini), çok eşlilik gibi konular, dönemin koşulları bilinmeden tam olarak anlaşılamaz. Benzer şekilde, İsra Suresi'ndeki "Mescid'e ilk kez girdikleri gibi..." ifadesi veya Fil Suresi'ndeki olaylar, ilgili tarihsel arka plan bilgisi olmadan muğlak kalacaktır.
• Kavram Tarihi ve Semantik: Kelimelerin ve kavramların zaman içindeki anlam değişimleri ve Kur'an'daki özel kullanımları, bağlam dışı bir okumayla anlaşılamaz.
• Diğer Bilgi Alanları: Kur'an; sosyoloji, arkeoloji, biyoloji, kozmoloji gibi alanlara ve önceki vahiylere, Ehli Kitap uygulamalarına atıflar yapar. Bu bilgilere sahip olmadan yapılan bir okuma eksik kalacaktır.

İnsan zihni, mevcut bilgileri, kategorileri ve karşılaştırmaları kullanarak anlam inşa eder. Hiçbir arka plan bilgisine sahip olmayan birinin Kur'an'ı okuyup anlaması beklenemez. Kur'an hakkında hiçbir ön bilgisi olmayan ve Bakara Suresi'ndeki inek kıssasını okuyup hiçbir şey anlamayan kişi örneği, bu durumu çarpıcı bir şekilde ortaya koymaktadır. Bizler Kur'an'ı okuyup anlayabiliyorsak, bu sahip olduğumuz (az ya da çok) dil bilgisi, tarihsel bilgi, kültürel aşinalık ve diğer ön bilgiler sayesindedir. Zülkarneyn veya Zülkifl gibi bazı konuları tam olarak anlayamamamızın temel nedeni de ilgili dışsal bilgi kaynaklarındaki eksikliktir.

Aklın Rolü ve Sınırları

Bazıları, Kur'an'ı anlamak için sadece aklın yeterli olduğunu savunabilir. Ancak akıl, tek başına anlam üreten bir mekanizma değildir. Akıl, bir işlem aracıdır; çalışması ve anlam üretebilmesi için veriye, yani bilgiye ihtiyaç duyar. Metni okumak aklın işlevidir, ancak o metinden anlam çıkarabilmek için aklın işleyeceği bilgiye (dil, tarih, bağlam vb.) sahip olması gerekir. Dolayısıyla, kişinin bilgi birikimi ve donanımı ne kadar artarsa, Kur'an'dan anlayışı ve istifadesi de o oranda artacaktır.

Kur'an'ın Kendi Metodolojisi: Dış Kaynaklara Yönlendirme

İlginç bir şekilde, "Kur'an yeter" sloganı, Kur'an'ın kendi yöntemine de aykırıdır. Kur'an, okuyucusunu sürekli olarak dışsal bilgi kaynaklarına yönlendirir:

• "Yeryüzünde gezip dolaşmazlar mı?" (Gözlem ve keşif)
• "Hiç düşünmezler mi?" "Akletmezler misiniz?" (Tefekkür ve akıl yürütme)
• Önceki kavimlerin kıssaları ve onlardan ibret alınması (Tarihsel bilinç)
• "Eğer bilmiyorsanız, zikir ehline (bilenlere) sorun." (Uzmanlığa ve bilgiye başvurma)
• Göklerin ve yerin yaratılışı üzerine düşünmeye davet (Doğa bilimleri ve kozmoloji)

Bu ayetler, aklın verilerle birlikte çalışmasını, dış dünyaya ve bilgi kaynaklarına açık olmayı teşvik eder. Kur'an, kendisini anlamak için dışsal bilgiyle diyalog halinde olmayı gerektiren bir metindir.

Sonuç: Doğru Yaklaşım Nasıl Olmalı?

"Kur'an anlaşılması için hiçbir şeye muhtaç değildir" sloganı, Kur'an'ı değil, onu anlama çabasındaki insanı yanıltan, eksik ve potansiyel olarak zararlı bir ifadedir. Asıl mesele, Kur'an'ın bir şeye muhtaç olup olmaması değil, bizim Kur'an'ı anlayabilmek için çeşitli bilgi kaynaklarına, araçlara ve bağlamsal bilince muhtaç olmamızdır.

Daha doğru bir ifade belki de şöyle olmalıdır: "Kur'an, anlamak isteyen samimi bir akıl ve kalp için yeterli hidayet ve yönlendirmeye sahip bir metindir." Ancak bu anlama, pasif bir okumayla değil, ciddi bir entelektüel çaba, kapsamlı bir bilgi arayışı, bağlamsal farkındalık ve her şeyden önemlisi ihlaslı (samimi) bir niyetle mümkün olabilir. Kur'an, boş bir zihne değil, onu anlamak için gerekli donanıma sahip olmaya çalışan, araştıran, düşünen ve farklı bilgi kaynaklarını kullanmaktan çekinmeyen donanımlı bir zihne açılır. Bu nedenle, Kur'an'ı anlama yolculuğu, sloganların sığlığından kurtulup bilgi, çaba ve derin bir tefekkür gerektiren bütüncül bir yaklaşımı benimsemeyi zorunlu kılar.

Cumhur Erentürk: https://www.youtube.com/watch?v=1_7Rb4fzqZw